امیرحسین موسوی- پژوهشگر اقتصادی: بانک مرکزی در میانه یکی بحرانیترین برهههای اقتصاد ایران، یعنی طی جنگ 12 روزه با رژیم صهیونیستی تلاش کرد با اتخاذ مجموعهای از سیاستهای هماهنگ پولی و ارزی، بازار ارز را از جهشهای گسترده مصون بدارد و مانع التهابات جدی در بازارها شود. در شرایطی که حملات رژیم صهیونیستی علیه ایران آغاز شده بود و فضای عمومی کشور تحت تاثیر اخبار منفی و نگرانیهای شدید قرار داشت، انتظار میرفت بازار ارز ایران همچون گذشته دچار جهشهای شدید و نوسانات غیرمنتظره شود. اما برخلاف این انتظار، بازار ارز نه تنها از جهشهای غیرقابل کنترل مصون ماند، بلکه ثبات نسبی خود را حفظ کرد و حتی پس از اعلام آتشبس، روند آرامشبخشی را تجربه کرد. بانک مرکزی بلافاصله پس از آغاز تنشها، با صدور دستورالعملهای ویژه و تاکید بر تداوم عادی فعالیت بانکها و تامین پایدار نیازهای ارزی کشور، از ایجاد فضای روانی منفی و هجوم مردم به بازار ارز جلوگیری کرد. این نهاد با رد شایعات مربوط به تعطیلی بانکها و محدودیت برداشت نقدی، اعتماد عمومی را حفظ کرد و از مردم خواست اخبار را تنها از منابع رسمی پیگیری کنند.
برخی اقدامات بانک مرکزی برای ثبات بازار ارز
بانک مرکزی با رصد مداوم بازار و تخصیص ارز بر اساس اولویتهای واقعی (واردات، دارو، نهادههای تولیدی و...)، از ایجاد کمبود مصنوعی و التهاب در بازار جلوگیری کرد. این سیاست مبتنی بر تزریق هدفمند ارز و شفافیت در تخصیص منابع، نقش مهمی در کنترل تقاضای سفتهبازانه داشت. به عنوان نمونه در همان ابتدای آغاز جنگ، رئیس کل بانک مرکزی به منظور تقویت هرچه بهتر ذخایر کالاهای اساسی کشور، دستور تخصیص معادل یک میلیارد دلار ارز برای تامین واردات این کالاها را صادر کرد. از سوی دیگر بانک مرکزی با اطلاعرسانی مستمر، شفاف و به موقع، از شکلگیری انتظارات تورمی و رفتارهای هیجانی در بازار ارز جلوگیری کرد. تاکید بر تداوم خدمات بانکی و ارزی، اعتماد عمومی را تقویت و از هجوم به بازار جلوگیری کرد. استفاده از سامانههای هوشمند رصد بازار و شفافیت در توزیع ارز، از دیگر اقدامات موثر بانک مرکزی بود که امکان سوءاستفاده و ایجاد التهاب مصنوعی را به حداقل رساند.
نخستین پایه ثبات ارزی، استراتژی ذخیرهسازی انعطافپذیر ارز است. بانک مرکزی در ایام پیش از شروع جنگ نیز با توسعه سبد ذخایر خود شامل طلا، یورو، یوان و درهم شرایطی را فراهم کرده بود که بتواند در لحظه بحران، عرضه ارز در بازار را بدون اتّکا به ذخایر دلاری محدود کند. این تنوّع در داراییهای خارجی، نهتنها ریسک تحریمهای ثانویه را کاهش داد، بلکه امکان انجام سوآپهای ارزی سریع با کشورهای همسو را نیز مهیا کرد. تجربه نشان داد که همزمان با آغاز درگیریها، بانک مرکزی با فعال کردن خطوط تبادل پولی دوجانبه، از بروز التهاب اولیه جلوگیری کرد.
یکی از اقدامات کلیدی که بانک مرکزی پیش از جنگ در دستور کار خود قرار داده بود، تقویت و تعمیق بازار بود. در مدت یک سال گذشته، بانک مرکزی گواهیهای ارزی با سررسید مشخص منتشر کرد که به سرعت با استقبال سرمایهگذاران مواجه شد. فروش این گواهیها دو هدف را محقق کرد، از یکسو بخشی از نقدینگی سرگردان از بازار ارز به مسیر سرمایهگذاری مطمئن هدایت شد و از سوی دیگر، بانک مرکزی توانست منابع ارزی حاصل را دقیقاً در مقاطع حساسی که تقاضای تجاری اوج میگرفت، به بازار تزریق کند.
تابآوری اقتصاد ایران و نقش بانک مرکزی در مدیریت بحران
در شرایطی که بسیاری از تحلیلگران انتظار جهش شدید نرخ ارز را داشتند، بازار ارز ایران با تابآوری مثالزدنی مواجه شد. آثار روانی اخبار منفی معمولاً پیش از وقوع رویدادها در بازار ارز منعکس میشود، اما در این بحران، با مدیریت صحیح بانک مرکزی، نرخ ارز نه تنها جهش قابل ملاحظه نیافت و به سقف تاریخی خود نیز نرسید، بلکه پس از اعلام آتشبس، روند کاهشی به خود گرفت. یکی از عوامل کلیدی در حفظ آرامش بازار ارز، تداوم فعالیت عادی بانکها و عدم اختلال در خدمات مالی بود. حتی با وجود حملات سایبری و تهدید به حمله به زیرساختهای بانکی، بانک مرکزی توانست با مدیریت بحران، خدمات بانکی را در سریعترین زمان ممکن به حالت عادی بازگرداند و از ایجاد صفهای طولانی و هجوم مردم به بانکها جلوگیری کند. ثبات ارزی و بانکی ایران در بحبوحه جنگ، به حدی برای دشمنان غیرمنتظره بود که رژیم صهیونیستی پس از ناکامی در برهم زدن رفتار اقتصادی مردم و نظام پولی کشور، بانک مرکزی ایران را به فهرست ادعایی تروریستی خود افزود. این اقدام، نشانهای روشن از عصبانیت دشمن از موفقیت بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز و حفظ ثبات اقتصادی است.
نقش همبستگی ملی و اعتماد عمومی در ثبات پولی و ارزی
در کنار سیاستهای بانک مرکزی، نقش همبستگی ملی و اعتماد عمومی به نهادهای اقتصادی نیز بسیار برجسته بود. مردم با پرهیز از رفتارهای هیجانی و همراهی با سیاستهای رسمی، به ثبات بازار ارز کمک کردند. این همبستگی، خود محصول عملکرد شفاف و مقتدرانه بانک مرکزی بود که توانست اعتماد عمومی را جلب کند. در مقایسه با بحرانهای گذشته، بازار ارز ایران در این دوره نشان داد که میتوان با سیاستگذاری فعال، استفاده از ابزارهای نوین نظارتی و مدیریت هوشمندانه، حتی در شرایط جنگی نیز از جهشهای شدید نرخ ارز جلوگیری کرد. تجربه موفق این دوره، الگویی برای مدیریت بحرانهای آتی خواهد بود. در مجموع، میتوان گفت بانک مرکزی با عملکردی مقتدرانه، علمی و هوشمندانه، توانست بازار ارز کشور را در یکی از حساسترین مقاطع تاریخ معاصر مدیریت کند و از جهش نرخ ارز جلوگیری نماید. این موفقیت، نه تنها ثبات اقتصادی را حفظ کرد، بلکه پیام روشنی داد که اقتصاد ایران از تابآوری و مدیریت بالایی برخوردار است.
اعمال محدودیت به موقع در معاملات صرافیهای آنلاین
بستن صرافیهای رمزارز و توقف معاملات تتر نیز در طی مقطع جنگ توانست از سیگنالدهی کاذب نرخ تتر جلوگیری کند. این اقدام عمدتاً با هدف کنترل نوسانات نرخ ارز، کاهش سفتهبازی و جلوگیری از رشد تقاضای کاذب برای دلار انجام شد. با افزایش تنشهای سیاسی و اقتصادی، تقاضا برای خرید تتر به عنوان جایگزین دلار در ایران رشد چشمگیری داشت. این افزایش تقاضا میتوانست منجر به جهش نرخ ارز شود. بانک مرکزی با بستن درگاههای پرداخت صرافیهای رمزارز و توقف معاملات تتر/تومان، عملاً بخش بزرگی از تقاضای سفتهبازانه و هیجانی را کنترل کرد و از فشار مضاعف بر بازار ارز جلوگیری نمود. تتر به عنوان یک استیبلکوین معادل دلار، نقش مهمی در پوشش نوسانات و تبدیل سرمایه در ایران دارد. توقف معاملات تتر در شرایط اضطراری، به طور مستقیم از رشد تصاعدی قیمت دلار در بازار آزاد جلوگیری کرد و مانع از انتقال شوکهای روانی و سیاسی به بازار ارز شد. بستن صرافیهای متخلف همچنین با هدف افزایش شفافیت مالی، مقابله با پولشویی و جلوگیری از سوءاستفادههای احتمالی انجام شد. بسیاری از صرافیهای رمزارز به دلیل عدم شفافیت مالی و تخلفات در تسویه آنی، زمینهساز نوسانات مصنوعی و بیثباتی در بازار ارز بودند. محدودسازی این فعالیتها به کاهش بیثباتی کمک کرد.
نظر شما