حساسیت اقتصاد ایران به بازار ارز و تحولات آن بالاست و آحاد اقتصادی جامعه توجه فراوانی به نوسانات ارزها به ویژه دلار، یورو و ... دارند. از آنسو نرخ ارز در اقتصاد ایران واکنش قابل توجهی به تحولات سیاسی و منطقه‌ای داشته و از این منظر، اقدامات کنترلی بانک مرکزی به عنوان نهاد سیاست‌گذار در این زمینه، همواره با دشواری‌ها و هزینه‌های بالایی همراه است. وقوع جنگ‌ها و اختلافات سیاسی در منطقه خاورمیانه، سایر عرصه‌های بین‌المللی و همچنین تلاش‌های تحریمی غرب بر علیه اقتصاد ایران، سختی‌ها و مشکلات بانک مرکزی در مدیریت ارزی کشور را دشوارتر می‌کند. بازار ارز طی سال‌های اخیر یکی از اهداف فشار غرب و به ویژه آمریکا بر ضد منافع ملی ایران بوده و تحریم‌کنندگان تلاش کردند تا از این ناحیه، خسارت‌هایی را به اقتصاد ایران وارد کنند. از آنسو نیز بانک مرکزی با اتخاذ تدابیر گوناگون و اندیشیدن تمهیداتی، تلاش کرد تا نیازهای واقعی و اساسی ارزی کشور در امر واردات کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات پزشکی، با کمترین میزان مخاطره تامین شود. برخی کارشناسان و فعالان اقتصادی کشور معتقدند در فضای چندنرخی بودن بازار ارز، برخی فرصت‌های رانتی برای گروه‌هایی فراهم شده و بانک مرکزی باید به سمت تک‌نرخی شدن ارز حرکت کند. با این حال، پاسخ این است که در شرایط ادامه تحریم‌ها و تا زمان رسیدن به وضعیت باثباتی در این بخش، اساسا امکان تک‌نرخی شدن ارز وجود ندارد و حتی در صورت اجرای چنین سیاستی، امکان حفظ و ادامه آن را نخواهیم داشت. در این زمینه هفته‌نامه تازه‌های اقتصاد با حمیدرضا جیهانی، کارشناس مسائل اقتصادی گفت‌وگویی داشته که در زیر می‌خوانید:
با توجه به اینکه در فضای مذاکرات قرار داریم و مقداری انتظارات تورمی تعدیل شده و کاهش اختلاف بین نرخ ارز رسمی و غیررسمی هم به وجود آمده، موافق حرکت به سمت ارز تک‌نرخی هستید؟ پیش شرط‌های دستیابی به تک نرخی شدن ارز در اقتصاد ایران چیست؟
قاعدتاً سیستم ارز تک نرخی باعث کاهش فساد و رانت‌هایی می شود که برای کلیت یک اقتصاد موفق و کارا، موثر و حتی ضروری است، ولی آنچه در شرایط اقتصادی ایران و تحولات بین‌المللی که در چهار پنج دهه اخیر هم ادامه داشته و در جنگ اقتصادی قرار داریم، فعلا به هیچ وجه نمی‌توانیم به سمت ارز تک نرخی برویم، چرا که بازار ارز تک نرخی زیرساخت‌هایی نیاز دارد که یکی از مهم‌ترین آنها، شفافیت است. با توجه به اینکه نقشه ارزی درآمدی و هزینه‌ای ارزی خارجی ما قابلیت شفاف‌سازی ندارد، تک نرخی شدن ارز هم قابل انجام و دستیابی نیست.
می‌توان پذیرفت تک نرخی شدن ارز در شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست، ولی از نرخ بهینه‌ای بین فاصله ارز رسمی و غیررسمی صحبت می‌شود، این اختلاف باید در چه سطحی باشد؟ در شرایط فعلی که انتظارات تورمی تعدیل شده و باعث شده حباب نرخ ارز غیررسمی کاهش یابد و می‌توانیم یکسری اصلاحات ساختاری، قیمتی را داشته باشیم، آیا با نرخ ارز ۲۸ و ۵۰۰ تومانی موافق هستید؟
جدیدا می‌گویند اقتصاد مذاکراتی، اما من می‌گویم امروز با اقتصاد شرطی مواجهیم، چون الزاما فقط مذاکره نیست، در اقتصاد شرطی با کاهش انتظارات تورمی واقعی مواجه نیستیم، با اقتصاد خبری مواجه‌ایم که فعالین اقتصادی بر مبنای اخبار کوتاه‌مدتی، رفتارهای ایضایی انجام می‌دهند، اگر زمانی مثل اواخر ۱۴۰۱ و 1402 با فضایی مواجه بودیم که به صورت واقعی انتظارات تورمی کاهش پیدا کرده بود و اقتصاد ما به صورت درون‌زا به یک شرایط ثبات رسیده بود، می‌توانستیم راجع به این موضوع صحبت کنیم، همینطور که به مجموعه بانک مرکزی توصیه کردیم که به سمت و سوی ایجاد بازار ارز توافقی یا مرکز مبادله بروند و شرایط را شفاف‌تر کنند.
آیا راه‌اندازی بازار ارز تجاری، حرکت رو به جلو و خوبی بود؟
هر چه به سمت کاهش فاصله نرخ ارز بازار آزاد و توافقی به صورت مؤلفه‌ای اقتصاد و نه به صورت سلیقه‌ای برویم و هر چه کمتر نرخ ارز دستوری باشد و کار به صورت عرضه و تقاضایی دنبال شود، انتظارات تورمی و تقاضاهای کاذب به خصوص در بخش حواله ارزی کاهش خواهد یافت و رفتار فعالین اقتصادی، خصوصاً وارد کننده‌ها در صف تقاضای ارزی کشور مدیریت و تعدیل خواهد شد. هر چه مرکز مبادله ارز و طلا تقویت شود، دستاوردها بیشتر خواهد شد.
در خصوص هدایت اعتبار در نظام بانکی و تسهیلات‌دهی و کسری بودجه بحث زیاد است، هدایت اعتبار تا چه حدی قابل اجرا است؟ نظرتان راجع به تسهیلات تکلیفی و حد بهینه آن چیست؟
تسهیلات تکلیفی و سیاست هدایت اعتبار، یکی از مهم‌ترین ابزارهای بانک مرکزی برای اعمال سیاست‌های پولی و بانکی است و جزو وظایف حاکمیتی بانک مرکزی است تا به صورت متمرکز، مدیریت پولی کشور انجام شود. قاعدتاً باید سیاست‌های کلان اقتصادی نظام و سیاست‌های عملیاتی دولت را در کنار هم دید و بعد تصمیم گرفت چه سمت و سویی را برای رفع موضوعات باید در نظر گرفت. ولی اصل مطلب این است که هدایت شرایط کشور به سمت رشد و توسعه، مبنای سیاست هدایت اعتباری هر بانک مرکزی است. امیدوارم در دوره فعلی، با توجه به کاهش فشارهای بیرونی به بانک مرکزی، شاهد بهبود وضعیت هدایت منابع اعتباری در نظام بانکی کشور باشیم.
نظر شما