امیرحسین موسوی- پژوهشگر اقتصادی: در اقتصادهای باز و در عصر پلتفرم‌های دیجیتال، هر کاربر اکوسیستم فین‌تک می‌تواند به درگاه ورود و خروج سرمایه تبدیل شود. پلتفرم‌های آنلاین خریدوفروش طلا و صرافی‌های رمزارز، اگرچه کارایی مبادله را افزایش می‌دهند، اما در دوره‌های بی‌ثباتی، به ‌خصوص در زمان جنگ و تنش‌های امنیتی می‌توانند به شتاب‌دهنده انتظارات تورمی، خروج سرمایه، دلاریزاسیون و بی‌اثر شدن سازوکارهای سیاست پولی تبدیل شوند. بنابراین یک پرسش محوری مطرح است که آیا بانک مرکزی در بحبوحه جنگ باید دست بازارهای آنلاین طلا و رمزارز را کاملاً باز بگذارد و یا با مداخلات هوشمندانه، ریسک‌های سیستماتیک را مهار کند؟ کنترل هدفمند و قانونمند نه ‌تنها قابل دفاع، بلکه شرط لازم برای صیانت از پول ملی و ثبات مالی است. پژوهش‌های مختلفی نشان می‌دهد جنگ‌ها غالباً با شوک‌های تورمی و اختلال در کانال‌های سیاست پولی همراه‌اند و در چنین شرایطی "بی‌عملی" پُرهزینه‌ترین انتخاب ممکن است.

همچنین ادبیات اقتصاد جنگ توضیح می‌دهد که تقاضا برای دارایی‌های امن مانند طلا و دارایی‌های خارج از قلمرو پول ملی (مانند استیبل‌کوین‌ها/رمزارزها) در دوره جنگ جهش می‌کند. این جابجایی‌های پُرشتاب پرتفوی، اگر بدون نظارت بماند، انتظارات تورمی را تشدید و "اثرگذاری سیاست پولی" را تضعیف می‌کند، نمونه‌های تاریخی و مطالعات بانک‌های مرکزی اروپایی نشان می‌دهد جنگ اغلب تورم بالاتر و انتقال شوک‌های قیمتی گسترده‌تری را به همراه دارد. در چنین وضعیتی، بانک مرکزی باید ابزارهای پایداری مالی و چارچوب کنترلی ویژه دوران جنگ را فعال کند تا از تشدید بی‌ثباتی جلوگیری شود.

ریسک‌های خاص رمزارز برای حاکمیت پولی و ثبات مالی

1. ریسک جایگزینی پول داخلی با دارایی دیجیتال خارجی: مطالعات صندوق بین‌المللی پول (IMF) نشان می‌دهد که گسترش استفاده از کریپتو خصوصاً در کشورهایی با تورم بالا و چارچوب‌های پولی ضعیف می‌تواند انتقال سیاست پولی را تضعیف و ریسک جانشینی ارز را افزایش دهد. این جایگزینی، در جنگ، سریع‌تر و پُرهزینه‌تر رخ می‌دهد.
2. ریسک‌های سیستماتیک استیبل‌کوین‌ها: پژوهش‌های اخیر BIS نشان داده‌اند رشد استیبل‌کوین‌ها بر بازار اوراق کم‌ریسک مانند T-bills اثرگذار است و در شرایط تنش، کژتابی‌های نقدشوندگی و فشار فروش می‌تواند به بازارهای سنتی سرریز کند، بنابراین تنظیم‌گری دقیق ذخایر، نقدشوندگی، افشا و حکمرانی ضروری است.

نقشه راه "کنترل هوشمند"

مسیر اجرای G۲۰ برای رمزارزها و سند هم‌افزایی IMF–FSB پیشنهاد می‌دهد که کشورها رویکرد عدم ممنوعیت و لزوم مقررات‌گذاری با ابزارهای کلان‌احتیاطی و نظارت فراگیر را در پیش بگیرند. در اتحادیه اروپا مقررات از ۲۰۲۳ اجرا شده و چارچوب جامع مجوزدهی، نظارت، افشا و کفایت ذخایر، به ‌ویژه برای استیبل‌کوین‌ها ایجاد می‌کند. همچنین استانداردهای احتیاطی پیشنهادی برای مواجهه موسسات اعتباری با کریپتو را منتشر کرد که نشان‌دهنده حساسیتِ روزافزون ناظر بانکی نسبت به ریسک‌های ترازنامه‌ای است. به طور خلاصه هسته مشترک استانداردهای جهانی این است که قواعد بازار سنتی را با همان دقت و سخت‌گیری به بازارهای دیجیتال تعمیم باید داد.

تغییر پارادایم به سمت تنظیم‌گری شفاف و متمرکز

در کشور، رویکرد سیاستی از ۱۴۰۳ به سمت سامان‌دهی یکپارچه حرکت کرده است. بستر قانونی، بانک مرکزی را مرجع انحصاری مجوزدهی، تنظیم‌گری و نظارت بر رمزارزها معرفی کرده و دسترسی مستقیم به داده‌های فعالان این حوزه برای این بانک پیش‌بینی شده است. هدف‌های تصریح‌شده نیز حفظ حاکمیت پولی، شفاف‌سازی تراکنش‌ها و صیانت از حقوق کاربر بوده است.

در بازار طلا نیز، رشد پلتفرم‌های آنلاین بی‌واسطه (از فروش طلای آب‌شده تا پس‌انداز طلا) ضرورت اخذ مجوز و اتصال به زیرساخت‌های رسمی پرداخت، مالیات و راستی‌آزمایی اصالت را برجسته کرده است، برخی سامانه‌ها خود را قانونی و متصل به ضوابط اعلام می‌کنند، اما نقطه کانونی موفقیت، نظارت و راستی‌آزمایی مستمر بانک مرکزی و نهادهای مکمل است. بازارهای قانونمند، پایدارتر و جذاب‌تر برای سرمایه‌های بلندمدت‌اند. در جنگ، شدت و دامنه‌ کنترل‌ها موقتاً باید افزایش یابد تا از حملات سفته‌بازانه، شایعه‌سازی قیمتی و خروج شتابان سرمایه پیشگیری شود، مشابه همان منطقی که در بازارهای سهام به ‌صورت مشروط فعال می‌شود. در زمان جنگ، ریسک‌های خارجی و داخلی هم‌جهت می‌شوند. از یک سو شوک‌های عرضه، لجستیک و نااطمینانی ژئوپولیتیک و از سوی دیگر رفتارهای گله‌ایِ سرمایه‌گذاران به سمت برخی دارایی‌های امن مشاهده می‌شود. اگر بانک مرکزی نظارت بر پلتفرم‌های پرنفوذ (طلا/رمزارز) را سست بگیرد، کانال انتظارات به ‌سرعت از کنترل خارج می‌شود، اثرگذاری نرخ بهره و مداخله ارزی کاهش می‌یابد و بی‌ثباتی مالی احتمالاً تشدید می‌شود. ادبیات IMF دقیقاً نسبت به همین مخاطرات هشدار می‌دهد. در نتیجه، کنترل هوشمند و فعال نه ‌تنها مجاز، که وظیفه قانونی و حاکمیتی بانک مرکزی است. تعیین بانک مرکزی به ‌عنوان تنها مرجع ساماندهی و نظارت بر رمزارزها، بستر حقوقی لازم برای اجرای بسته سیاستی فوق را فراهم کرده است، مجوزدهی واحد، دسترسی داده‌ای فراگیر و مسئولیت‌پذیری روشن اگر با "دستورالعمل‌های شفاف عملیاتی" و گزارش‌دهی دوره‌ای به عموم همراه شود، هم اعتماد عمومی را تقویت می‌کند، هم امکان ارزیابی بیرونیِ اثربخشی سیاست‌ها را فراهم می‌کند.

محورهای پیشنهادی تنظیم‌گری پلتفرم‌ آنلاین طلا و صرافی‌های رمزارز

الف) اصول راهبردی

• قانون‌گذاری مبتنی بر ریسک: سختی قواعد تابع ریسک است. در جنگ، سطح ریسک بالاتر است و بنابراین قواعد سخت‌تر خواهد بود.
• هم ریسک، هم قاعده: فعالیت‌هایی با ماهیت مشابه بازار سرمایه، پرداخت، مشمول همان هنجارهای افشا، امانت‌داری و کفایت سرمایه است.
• شفافیت داده و نظارت برخط: اتصال API محورِ پلتفرم‌ها به رصدخانه نظارتی بانک مرکزی و FIU

ب) بازار رمزارز و پلتفرم‌های آنلاین طلا

1. مجوزدهی طبقه‌بندی‌شده: رتبه‌بندی صرافی‌ها بر مبنای کفایت سرمایه، کیفیت حاکمیت شرکتی و مدیریت ریسک.
2. تفکیک دارایی مشتری/شرکت + امانت‌داری: نگهداری دارایی مشتریان در کیف‌پول‌های سرد چندامضایی با متولیِ مستقل (custodian) و گواه اثبات ذخایر و بدهی‌های (PoR/PoL)دوره‌ای با حسابرسی ثالث.
3. حکمرانی استیبل‌کوین: ممنوعیت فهرست کردن استیبل‌کوین‌های فاقد افشای شفافِ ذخایر و حسابرسی منظم و افشای روزانهِ NAVو اعمال سقف‌های تمرکزی به ‌منظور پرهیز از ریسک سیستمی.
4. محدودیت‌های اهرم و مشتقات: ممنوعیت یا سقف پایین برای مارجین و معاملات آتی پُرریسک در بازار خُرد، به‌ ویژه در بحران
5. کنترل بازاریابی و P۲P پُرریسک: در دوره جنگ، تعلیق موقت تبلیغات تهاجمی، محدودیت P۲P ناشناس و تراکنش فقط به یا از کیف‌پول‌های احرازشده.
6. پایش مداخلات و معاملات پولشویی: الزام به سامانه‌های تشخیص الگو، گزارش‌گری سوءرفتار بازار و همکاری داده‌ای با ناظر.