اواسط خردادماه امسال بود که رئیس کل بانک مرکزی برای شرکت در نشست وزرای اقتصاد و روسای کل بانک‌های مرکزی سازمان شانگهای، به چین سفر کرد. این سفر با هدف توسعه مناسبات بانکی بین‌المللی کشور با اعضای این سازمان انجام شد. برنامه کاری محمدرضا فرزین در این سفر اما به همین سازمان محدود نشد. رئیس کل بانک مرکزی پس از برگزاری نشست یاد شده، با دیلما روسف، رئیس بانک توسعه جدید بریکس دیدار و گفت‌وگو کرد. فرزین در این دیدار با برشمردن ویژگی‌های مختلف اقتصادی، جغرافیایی، انسانی و طبیعی کشور، از آمادگی ایران برای تقویت و افزایش بیش از پیش مناسبات و تعاملات پولی و بانکی با کشورهای عضو بریکس در قالب بانک توسعه نوین خبر داد. دیلما روسف، رئیس بانک توسعه نوین نیز ضمن تاکید بر قدرت اقتصادی ایران در منطقه و استقبال از حضور کشوری با اقتصادی قوی در آن بانک، تصریح کرد: شاخص‌های مثبت اقتصادی ایران و مزیت‌های مطلوبی که ایران در اختیار دارد، قطعا در پیشبرد اهداف بانک توسعه نوین بریکس موثر خواهد بود. وی همچنین از ارائه نظر مثبت خود در جلسات تصمیم‌گیری گروه بریکس در قبال پیوستن جمهوری اسلامی ایران در بانک توسعه نوین بریکس خبر داد.

اهمیت توسعه مناسبات بانکی با بریکس را می‌توان با مرور برخی ویژگی‌های این گروه دریافت. این گروه تا پیش از پیوستن اعضای جدید در سال گذشته، حدود یک چهارم از کل تولید ناخالص اسمی جهان را در اختیار داشت. البته با در نظر گرفتن شاخص برابری قدرت خرید، سهم این گروه از تولید ناخالص جهانی به بیش از یک سوم افزایش می‌یابد. بریکس همچنین حدود یک سوم از تولید و بیش از ۴۰ درصد از ذخایر نفت جهان را در اختیار دارد. این گروه همچنین حدود یک سوم کل تولید و بیش از یک چهارم کل ذخایر گاز جهان را در اختیار دارند. همچنین حدود ۴۰ درصد از جمعیت جهان در این پنج کشور قرار دارد. بیش از یک چهارم از مساحت خشکی‌های جهان در اختیار این گروه است. تنها با در نظر گرفتن کالاهای فیزیکی، این گروه همچنین بیش از ۱۸ درصد از کل تجارت جهانی را در اختیار دارد. ارقام فوق به وضوح اهمیت و جایگاه ویژه بریکس در جهان را نشان می‌دهد. با اضافه شدن اعضای جدید شامل ایران، مصر، اتیوپی و امارات به این گروه در سال گذشته، تمامی شاخص‌های فوق افزایش یافته و وزن این گروه را در معادلات جهانی سنگین‌تر می‌کند. در چنین شرایطی، ورود ایران به جمع اعضای این گروه، فرصت‌های بزرگی در اختیار کشور به ویژه در زمینه تعاملات بانکی قرار می‌دهد. با همه توصیفات یاد شده، برخی تحولات بین‌المللی مرتبط با این گروه و اعضای آن، بر بهره‌مندی ایران از مزایای عضویت در این گروه اثرگذار بوده است. اعمال تحریم‌های غرب به ویژه در بخش بانکی علیه روسیه به عنوان یکی از مهم‌ترین اعضای بریکس در نتیجه جنگ با اوکراین، این کشور را ناگزیر از ایجاد سازوکارهای مالی مستقل برای حفظ و توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی با دیگر کشورها کرده است. ایران هم با درک این شرایط، اقدامات مختلفی برای تسهیل مناسبات پولی و بانکی با روسیه انجام داد. اتصال شبکه میر روسیه با شبکه شتاب ایران و امکان‌پذیر شدن پرداخت با پول محلی و کارت‌های بانکی داخلی در کشور مقابل، آخرین و شاخص‌ترین دستاورد این همکاری مشترک بود. با اجرایی شدن این اقدامات، دو کشور انتظار دارند سطح روابط اقتصادی اعم از تجارت، سرمایه‌گذاری و...، به ارقام بالاتری برسد.

جنگ تعرفه‌ای آمریکا علیه چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان و بزرگترین اقتصاد گروه بریکس، رویداد دیگری است که به طور غیرمستقیم می‌تواند منافع اقتصادی ایران از عضویت در این گروه را تحت تاثیر قرار دهد. پس از اعمال تعرفه‌های آمریکا بر کالاهای تولید شده در چین، این کشور هم در اقدامی متقابل، تعرفه‌های سنگینی بر کالاهای تولید شده در آمریکا اعمال کرد. واکنش شدید چین و عقب‌نشینی نکردن آن، برای بسیاری از کارشناسان و البته مقامات آمریکایی هم غیرمنتظره بود. ایستادگی چین در برابر آمریکا در جنگ تعرفه‌ای باعث شد تا دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا تا حدودی از موضع اولیه خود عقب‌نشینی کرده و به دنبال توافق با اقتصاد اول آسیا باشد. جنگ اقتصادی میان اقتصاد اول و دوم جهان، رویدادی است که می‌تواند چین را بیش از هر زمان دیگری به سمت گسترش روابط با کشورهایی نظیر ایران و همچنین ایجاد سازوکارهای تسویه مستقل از سلطه آمریکا ترغیب کند.

برزیل هم به عنوان یکی از اعضای اصلی و یکی از ۱۰ اقتصاد بزرگ جهان، انگیزه سیاسی لازم برای توسعه روابط اقتصاد و مالی مستقل را دارد. رویکرد تقابلی لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل با آمریکا و سیاست‌های یکجانبه گرایانه غرب، برزیل را به یک کشور همسو در جبهه نبرد اقتصادی با غرب تبدیل کرده است. با همه این شرایط، اما چالش‌هایی در همکاری اعضای بریکس برای توسعه مناسبات مالی و طراحی سازوکارهای مستقل برای تسویه مبادلات وجود دارد. در میان اعضای بریکس، هند یکی از بزرگترین چالش‌ها برای همکاری‌های اقتصادی در مسیر مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکاست. همسویی بسیار زیاد این کشور با آمریکا و همچنین رقابت این کشور با چین، برخی از مهم‌ترین عواملی است که این کشور را به مانعی در مسیر همکاری‌های اقتصادی تبدیل کرده است. جنگ اخیر هند و پاکستان و حمایت کامل چین از پاکستان، شکاف میان این دو عضو بریکس را بیشتر کرد.

با وجود تمام چالش‌ها، دیپلماسی اقتصادی بانک مرکزی برای بهره‌برداری حداکثری از منافع بریکس ادامه دارد. پیگیری فرزین برای پیوستن ایران به بانک توسعه جدید بریکس هم از همین منظر قابل تحلیل است. به طور کلی، هرگونه ابتکار گروه بریکس برای طراحی سازوکار تسویه مستقل، از رهگذر بانک توسعه جدید می‌گذرد. بر همین اساس، ایران با عضویت در این بانک می‌تواند نقش فعالی در هدایت تصمیمات این گروه به سمت تصمیمات تضمین کننده منافع کشور ایفا کند. با این حال، استفاده از فرصت‌های بریکس حتی در زمینه تعاملات مالی، تنها از مسیر بانک مرکزی میسر نیست. گسترش مناسبات و تعاملات اقتصادی و تجاری ایران با اعضای این گروه، کلیدی‌ترین عاملی است که زمینه را برای توسعه مناسبات مالی و ایجاد سازوکارهای تسویه مستقل فراهم می‌کند. با درک این حقیقت، لازم است ارکان مختلف حاکمیت به ویژه دستگاه‌های متولی سیاست‌گذاری اقتصادی برای بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های این گروه در جهت منافع کشور استفاده کنند.