حمید کمار - پژوهشگر اقتصادی: رشد شدید قیمت طلا به ویژه طی دو سال گذشته، گرایش سرمایه گذاران و حتی عموم مردم به سرمایه‌گذاری در این حوزه را به شدت افزایش داده است. طی دو سال اخیر، قیمت جهانی طلا حدود دو برابر شده و از دیگر سو با افزایش نرخ ارز، بهای ریالی طلا حدود ۴ برابر شده است. با رشد شدید قیمت طلا در کنار افزایش گرایش مردم به خرید آن، پلتفرم‌های آنلاین خرید طلا ظهور کرده و تعداد آنها به سرعت افزایش یافت. گسترش سریع تعداد پلتفرم‌های آنلاین طلا در کنار افزایش شمار مشتریان آنها در جامعه، لزوم تنظیم‌گری این نهادها را گوشزد می‌کند. از آنجا که طبق قانون، بانک مرکزی مسئولیت تنظیم‌گری کلان در حوزه طلا را بر عهده دارد، ساماندهی این پلتفرم‌ها نیز مشخصا بر عهده این نهاد خواهد بود.

رشد قارچ‌گونه پلتفرم‌های آنلاین طلا، نظام پولی و مالی کشور را درست در معرض بحران ناشی از فعالیت بی‌ضابطه زرگرها در اروپای قرون وسطی قرار داده است. در حدود قرن ۱۵ تا ۱۷ میلادی، زرگرها در شهرهایی مانند لندن و فلورانس، به تدریج نقش بانکداران را ایفا کردند. مردم به دلیل امن بودن خزانه‌ زرگرها، طلای خود را به آنها می‌سپردند. زرگرها در ازای طلا، به مردم رسیدهایی می‌دادند که روی آنها مبلغ طلای سپرده شده درج شده بود. پس از مدتی، مردم به جای حمل طلا، شروع به استفاده از این رسیدها برای پرداخت‌های خود کردند. این رسیدها در واقع اولین شکل اسکناس یا پول کاغذی بودند که توسط زرگرها تضمین می‌شدند.

اندکی پس از رواج استفاده مردم از رسیدهای طلا به عنوان پول، زرگرها متوجه شدند که معمولاً همه‌ مردم همزمان برای پس گرفتن طلای خود مراجعه نمی‌کنند. این درک، به بزرگ‌ترین انقلاب بانکداری انجامید. آنها شروع به وام دادن بخشی از طلای سپرده‌گذاری شده توسط مشتریان به سایرین کردند و در ازای آن بهره می‌گرفتند. رواج این عمل در میان زرگرها، سیستم ذخیره جزئی (Fractional Reserve Banking) و امکان خلق اعتبار و پول جدید را در اقتصاد ایجاد کرد و بدین ترتیب، بانکداری مدرن متولد شد. در این سیستم، زرگرها دیگر مالک تمام طلایی که تعهد بازپرداخت آن را داشتند، نبودند. آنها اعتبار (پول جدید) خلق کرده بودند که از نظر فیزیکی، پشتوانه‌ کامل طلا نداشت.

ایجاد سیستم ذخیره‌ کسری، بزرگ‌ترین پاشنه آشیل بانکداری را به وجود آورد؛ خطر بروز بی‌اعتمادی عمومی. در شرایط عادی، زرگر با ۲۰ درصد ذخیره، مشکلی نداشت. اما اگر در جامعه، شایعه‌ای (درست یا نادرست) منتشر می‌شد که زرگر در ریسک است یا بیش از حد وام داده است، اعتمادعمومی فوراً از بین می‌رفت. از قضا درست در زمانی که زرگرها به هوس کسب سود بیشتر، اقدام به اعطای وام‌های بسیار زیاد مبتنی بر طلا کردند، «هجوم برای برداشت سپرده» (Bank Run) بر اثر ایجاد ترس در مردم ناشی از از دست دادن طلاهای خود، رخ داد. از آنجا که تعهد زرگرها به مردم، آنی بود و در مقابل دارایی‌های آنها (وام‌ها) با تاخیر چندین ماهه نقد می‌شد، با هجوم مردم برای مطالبه طلاهای خود، زرگرها قادر به بازپس دادن تمامی طلاهای مردم نبودند. در این شرایط، ورشکسته شدن حتی یک زرگر، باعث ایجاد رعب و وحشت عمومی و هجوم به سایر زرگرها شده و کل نظام مالی دچار ورشکستگی شد.

گسترش پلتفرهای آنلاین طلا، می‌تواند تهدیدهایی مشابه و حتی فراتر از بحران قرون وسطای اروپا برای نظام مالی کشور داشته باشند. فعالیت این پلتفرم‌ها به صورت مجازی و در بستر دیجیتال، امکان هرگونه سوءاستفاده از سرمایه‌های مردم را به مراتب آسان‌تر می‌کند. فعالیت در بستر دیجیتال همچنین سرعت هجوم سرمایه‌گذاران را به مراتب بیشتر از تجربه قرون وسطای اروپا کرده و بر همین اساس، سرعت سرایت این بحران به دیگر بخش‌های نظام مالی کشور را به شدت بالا می‌برد.

به طور کلی، خالی‌فروشی، ورود پلتفرم‌ها به فعالیت‌هایی فراتر از خرید و فروش صرف طلا (نظیر وام‌دهی و ...) و تبدیل آنها به بانک، تضعیف جایگاه پول ملی و تضعیف حکمرانی ریال بانک مرکزی، برخی تهدیدهای نبود نظارت بر پلتفرم‌های آنلاین طلاست. بر همین اساس، سیاست‌گذار پولی هم با درک این تهدیدها، شروط فعالیت پلتفرم‌های آنلاین طلا را تعیین کرد که «ذخیره سازی کامل طلا» از جمله آنهاست.

شروط بانک مرکزی برای فعالیت این سکوها به شرح زیر است:

۱- ذخیره‌سازی کامل طلا نزد بانک کارگشایی

۲- احراز کیف پول درون‌برنامه‌ای با بانک عامل

۳- ثبت تمامی معاملات در سامانه جامع تجارت

۴- تسویه تعهدات ریالی در مدت زمان حداکثر ۴۸ ساعت کاری

۵- دریافت تاییدیه امنیتی از پلیس فتا

تاکید بانک مرکزی بر ذخیره‌سازی کامل طلا، به وضوح دغدغه سیاست‌گذار برای جلوگیری از تجربه قرون وسطایی معامله‌گران طلا را نشان می‌دهد. سایر الزامات تعیین شده بانک مرکزی هم با هدف پیشگیری از بروز مخاطراتی از جمله پولشویی و همچنین تبدیل این پلتفرم‌ها به نهادهای شبه بانکی تدوین شده است.