حمیدکمار - پژوهشگر اقتصادی: حوزه رمزارزها امروزه یکی از بخش‌های مهم صنعت مالی در جهان به شمار می‌رود. گرایش روزافزون مردم کشورهای مختلف و همچنین رشد قیمت بسیار زیاد رمزارزها طی سال‌های اخیر، اهمیت سیاست‌گذاری در این بخش را بیش از هر زمان دیگری کرده است. با این حال، سیاست‌گذاری در این حوزه، با چالش‌های مختلف و البته دشواری روبرو است. گسترش روزافزون گرایش به رمزارزها میان فعالان اقتصادی و حتی عموم مردم، شمول این موضوع در جوامع مختلف را بسیار زیاد کرده است. ورود رمزارز به سبد دارایی میلیون‌ها شخص حقیقی و حقوقی، دامنه شمول ریسک‌های ناشی از رمزارز را بسیار گسترش داده است. ریسک دیگر رمزارزها، نوسان شدید قیمت است. نوسان شدید قیمت‌ها، ریسک زیان هنگفت و البته ناگهانی سرمایه‌گذاران را بالا می‌برد. همین مسئله می‌تواند، عاملی برای بروز یا دستکم شدت گرفتن بحران‌های مالی در کشورهای با درگیری بیشتر در این حوزه شود. ریسک انرژی هم از دیگر ریسک‌های مترتب بر موضوع رمزارز برای کشورهاست. با توجه به انرژی بر بودن استخراج رمزارز، گسترش فعالیت در این حوزه، کشورها را با چالش ناترازی انرژی مواجه می‌کند.

شاید مهم‌ترین چالش در زمینه رمزارز، غیرمتمرکز بودن انتشار رمزارز و همچنین غیرشفاف بودن هویت اشخاص درگیر در این فرآیند است. برخلاف پول‌های ملی که انتشار آن به طور انحصاری در اختیار بانک‌های مرکزی هر کشور است، رمزارزها قابلیت انتشار غیرمتمرکز دارند. این موضوع سبب می‌شود کنترل بانک مرکزی بر این بخش تا حد زیادی از بین برود. ناشناس بودن هویت واقعی شخص دارنده رمزارز هم مسئله دیگری است که می‌تواند زمینه را برای پولشویی و گسترش انواع جرایم فراهم کند. بر همین اساس، گسترش استفاده از رمزارزها به ویژه برای تبادلات مالی، بسیاری از اهداف سیاست‌گذاران اقتصادی کشورها از جمله قواعد مبارزه با پولشویی و همچنین کنترل سرمایه را نقض می‌کند. نمونه مشهود این مسئله در جریان جنگ تحمیلی 12 روزه رخ داد؛ جایی که رمزارزها به ابزاری برای خروج سرمایه تبدیل شده بودند و بر همین اساس بانک مرکزی برای قطع این جریان، معاملات شبانه رمزارز را ممنوع کرد تا مانع شکل‌گیری مجرای خروج سرمایه در ساعات بدون نظارت شود. در مجموع این چالش‌ها، سیاست‌گذاران و به ویژه بانک‌های مرکزی را با چالش‌های عمیقی مواجه کرده است.

در مواجهه با چالش‌های یاد شده، کشورهای مختلف، رویکردهای مختلفی را در پیش گرفته‌اند. برخی کشورها به طور کل هرگونه فعالیت اشخاص حقیقی و حقوقی در این حوزه را ممنوع کرده‌اند. برخی کشورها نیز به سرعت رمزارزها را قانونی اعلام کرده و در تلاش برای کنترل و نظارت بر این حوزه هستند. برخی دیگر هم در میانه این دو طیف قرار دارند، به طوری که فعالیت در حوزه رمزارز در آنها کاملا آزادانه نبوده، اما سیاست‌گذاران در حال تکمیل چارچوب‌های مشخص برای فعالیت قانونی اشخاص در این حوزه هستند.

اقدام دیگر بانک‌های مرکزی، تعریف ارز ملی دیجیتال (CBDC) است. ارز ملی دیجیتال، همان ارز ملی است که در بستر بلاک‌چین منتشر می‌شود. تفاوت اصلی ارز ملی دیجیتال با رمزارزها، متمرکز بودن نهاد منتشر کننده آن است. ناشر ارز ملی دیجیتال، بانک مرکزی کشور است، در حالی که ناشر رمزارز، هیچ شخص یا نهاد مشخصی نبوده و کاملا غیرمتمرکز است. در ایران هم بانک مرکزی ریال دیجیتال را رونمایی کرده و اکنون در مرحله اجرای آزمایشی قرار دارد. هدف سیاست‌گذار در اجرای آزمایشی ریال دیجیتال، ارزیابی زیرساخت‌های فنی، عملکرد سیستم‌های پرداخت و همچنین شناسایی و رفع چالش‌های حقوقی و عملیاتی پیش از اجرای کامل در کل کشور است. هنوز هیچ تاریخ مشخصی برای عرضه عمومی ریال دیجیتال مشخص نشده؛ چرا که بانک مرکزی در این زمینه بسیار محتاط عمل می‌کند تا با سنجش تمام جوانب این موضوع، از بروز اختلال در نظام پرداخت و شبکه بانکی کشور پیشگیری کند.

رمزارزها با وجود تمام تهدیدهایی که دارند، فرصت‌هایی نیز در خود دارد که به ویژه برای کشوری همچون ایران که درگیر تحریم‌های مالی شده، بسیار راهگشاست. مهم‌ترین فرصت رمزارزها برای ایران، ایجاد امکان برقراری تبادلات مالی با دنیای خارج بدون درگیر شدن در تحریم است. استفاده از رمزارز می‌تواند ریسک طرف مقابل برای کار با ایران را تا حد بسیار زیادی کاهش دهد و به همین دلیل، میل به همکاری اقتصادی با ایران را در میان طرف‌های خارجی به میزان چشمگیری افزایش دهد. این مزیت، به کشور کمک می‌کند اهداف تجاری، سرمایه‌گذاری و همکاری‌های مشترک اقتصادی خود با دیگر کشورها را بیش از گذشته محقق کند.

استفاده از رمزارزها همچنین می‌تواند هزینه مبادلات مالی کشور با دنیای خارج را تا حد بسیار زیادی کاهش دهد. در شرایط کنونی به دلیل واسطه قرار گرفتن تراستی‌ها، هزینه مبادله برای کشور چندین برابر شرایط عادی است. استفاده از رمزارزها می‌تواند این هزینه را به نزدیک صفر کاهش داده و بدین ترتیب، مانع هدررفت منابع کشور شود. موارد فوق نشان می‌دهد که پدیده رمزارز برای اقتصاد ایران، ترکیبی از تهدیدها و فرصت‌هاست. در چنین شرایطی، شناخت دقیق از فرصت‌ها و تهدیدهای این حوزه، زمینه را برای بهره‌برداری حداکثری از این پدیده با کمترین آسیب فراهم می‌کند. با این حال، نکته مهم برای کشور در حوزه رمزارز، لزوم قاعده‌گذاری هرچه سریع‌تر است. در نبود چارچوب فعالیت مشخص در حوزه رمزارز، آسیب‌های مختلفی از قبیل گسترش کلاهبرداری‌ها، استخراج غیرقانونی رمزارز و فشار به منابع انرژی، خروج سرمایه و بسیاری موارد دیگر گریبانگیر کشور خواهد شد.