جهانمیر پیش‌بین - استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز: این روزها اقتصاد ایران در فضایی از عدم قطعیت و انتظارات متلاطم، مسیری پُرفراز و نشیب را طی می‌کند. پیامدهای رخدادهای اخیر، به‌ویژه درگیری‌های منطقه‌ای و فشارهای بین‌المللی، ابعاد گوناگونی را به خود گرفته که فراتر از جنبه‌های صرفاً اقتصادی، تاثیرات عمیق روانی بر بازارها و جامعه برجای گذاشته است. به‌عنوان یک کارشناس اقتصادی، بر این باورم که تحلیل دقیق این پیامدها و ارائه راهکارهای موثر، نیازمند درک جامعی از عوامل دخیل و تعامل پیچیده آنهاست.
در پی رخدادهای اخیر، به‌ویژه آنچه "جنگ ۱۲ روزه" خوانده می‌شود، تاثیرات اولیه‌ای بر اقتصاد ما مشاهده شد. این تاثیرات در وهله اول بیشتر جنبه روانی داشت. نگرانی‌ها درباره آینده، نااطمینانی‌ها و شایعات، بازارهای مالی و کالایی را تحت تاثیر قرار داد. هرچند تحریم‌ها نیز همواره بر عرضه کالاها فشار وارد کرده و ممکن است به افزایش قیمت‌ها منجر شوند، اما باید توجه داشت که بخش قابل توجهی از این نوسانات به رفتار ما بستگی دارد. اگر بتوانیم در این شرایط دامنه واردات و صادرات خود را با کشورهای همسایه و همراستا گسترش دهیم، می‌توانیم تاثیرات منفی را به حداقل برسانیم. برخی کشورها ممکن است تحت فشار قدرت‌های بزرگ، احتیاط‌هایی را در مراودات خود با ما لحاظ کنند، اما گذر زمان و درک بهتر مواضع آنها، به ما امکان ارزیابی دقیق‌تر را خواهد داد. بنابراین، نقش آثار روانی در شرایط فعلی پُررنگ‌تر است و مدیریت صحیح این جنبه می‌تواند دامنه اثرات را کاهش دهد.
در مورد "اسنپ‌بک" (بازگشت تحریم‌ها)، نیز اثرات روانی پیش از هر چیز دیگری خود را نشان خواهد داد. برای مواجهه با این اتفاق، ضروری است که مراودات و رفتارهای اقتصادی خود را به گونه‌ای حساب‌شده تنظیم کنیم که پیش از وقوع هرگونه رخداد ناخواسته، دامنه تجارت خارجی خود را با کشورهای همسایه و شرکای تجاری گسترش دهیم. اگر این استراتژی به درستی اجرا شود و مردم نیز نتایج آن را احساس کنند، شاهد کاهش چشمگیر آثار روانی خواهیم بود.
عضویت ایران در نهادهایی نظیر بریکس و شانگهای، در صورت تحقق عملی و فوری، می‌تواند به کاهش تاثیرات منفی کمک کند. این عضویت‌ها، اگر صرفاً در حد شعار باقی نمانند و به روابط اقتصادی ملموس و موثر منجر شوند، ظرفیت‌های جدیدی را برای کشور ایجاد خواهند کرد. همچنین، بحث افزایش ذخایر راهبردی، از جمله طلا و ارز، که در سالیان اخیر شدت گرفته، می‌تواند در خنثی کردن آثار روانی و ایجاد ثبات در شرایط بحرانی موثر باشد.
در شرایط فعلی، سیاست پولی بانک مرکزی بین انقباض و انبساط در نوسان است. با توجه به وضعیت رکود تورمی، انتخاب سیاست مناسب اهمیت حیاتی دارد. اگر به سمت سیاست انبساطی برویم و حجم نقدینگی افزایش یابد، تاثیر منفی بر قیمت‌ها و تشدید تورم خواهد داشت. بنابراین، ضروری است که حداقل یک ماه دیگر صبر کرد تا پیش‌بینی‌ها دقیق‌تر شود و بتوان سیاست‌های کوتاه‌مدت را بر اساس آثار و بازتاب‌های جدید اتخاذ کرد. نمی‌توان صرفاً به گذشته اکتفا کرد، چون مواضع و شرایط جدید نیازمند بررسی دقیق هستند.
ناترازی بودجه دولت یکی از چالش‌های جدی اقتصاد ماست که می‌تواند پیامدهای منفی بر بازارها داشته باشد. در بحث تامین مالی، هم دولت و هم بنگاه‌ها و خانوارها هر دو تاثیرگذارند. بنگاه‌ها به دنبال سود هستند و مردم به دنبال تامین تقاضای خود با قیمت مناسب. اما واقعیت این است که درآمد بسیاری از مردم پاسخگوی افزایش قیمت‌ها نیست. بنابراین، اولویت‌بندی در تامین مالی باید با در نظر گرفتن این واقعیت باشد که دولت تا چه میزان می‌تواند از تولیدکننده، بنگاه‌ها و مردم حمایت کند. پیش‌بینی توانایی دولت در این زمینه در حال حاضر دشوار است.
اقداماتی مانند ارتباط با بانک مرکزی روسیه و کشورهای همسایه برای مبادله با ارز محلی، در صورت وجود زیرساخت‌های لازم، می‌تواند بسیار موثر باشد. موضع‌گیری روس‌ها و چینی‌ها در ماه‌های آینده بسیاری از مسائل را روشن‌تر خواهد کرد و می‌تواند حداقل تاثیر روانی کمتری بر مردم بگذارد. از نظر عملیاتی نیز، موفقیت این اقدامات بستگی به میزان مراودات و همکاری‌های اقتصادی خواهد داشت.
در رخدادهای اخیر، بسیاری بر این باور بودند که یکی از اهداف دشمن، ایجاد نوسان در نرخ ارز یا کمبود کالا بوده است. اما خوشبختانه، کنترل نسبی این نوسانات و تامین ارز مورد نیاز، تا حد زیادی توانست در حفظ روحیه مردم و کاهش آثار روانی حملات موثر باشد. ارزیابی من از عملکرد متولیان دولت و بانک مرکزی در این دوره، مثبت است. آنان توانستند با مدیریت صحیح، از تبدیل شدن انتظارات دشمن مبنی بر آشوب و اعتراضات گسترده جلوگیری کنند. مقاومت مردم و برخی سیاست‌های هوشمندانه، در این زمینه نقش موثری ایفا کرد. در پایان، لازم به ذکر است که هرچند بحران‌ها و چالش‌ها همواره وجود دارند، اما با اتخاذ رویکردی عقلانی، مدیریت صحیح انتظارات، توسعه روابط اقتصادی با شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی و حمایت همه‌جانبه از تولید و مردم، می‌توانیم از این دوران پُرفراز و نشیب نیز با موفقیت عبور کنیم. این مسیر نیازمند هماهنگی، برنامه‌ریزی و اقدام قاطعانه است.
نظر شما