فاطمه آریانفر- پژوهشگر اقتصادی: نوشتار حاضر خلاصهای از گزارش "ظهور فینتک و رگتک در شبکه بانکی: فرصتها و چالشها" است که در اندیشکده پول و ارز منتشر شده است. در عصر توسعه اقتصاد، بخش مالی و بانکداری دستخوش تغییرات عمیقی از ناحیه فناوریهای نوین شده است. ظهور فینتک و رگتگ بهمثابه یک موج بر جنبههای مختلف صنعت بانکداری سنتی اثر گذاشته و در سراسر جهان به سرعت در حال رشد و گسترش است. امروزه، فناوری نقش مهمی در تسهیل تراکنشهای مالی و به حداقل رساندن هزینه دارد و در عصر دیجیتال، بیشتر فعالیتهای فردی از جمله تکمیل تراکنشهای مالی افراد توسط فناوریهای نوین انجام میشود. نمونه چنین امری، در همهگیری ویروس کووید ۱۹ طی سالهای ۲۰۱۹ الی ۲۰۲۲ میلادی رخ داد که به دلیل قرنطینه خانگی و فاصلهگذاری اجتماعی، پذیرش و ضریب نفوذ فناوریهای نوین در سطوح مختلف افزایش یافت. ظهور فناوریهای جدید، عملکرد، تنظیم و نظارت بر بازارهای مالی را تغییر داده و چالشها و فرصتهای جدیدی را برای مصرفکنندگان و موسسات مالی به ارمغان آورده است. گزارش حاضر به بررسی تاثیر فینتک و رگتک بر صنعت بانکداری سنتی و روند توسعه آینده آن میپردازد و هدف آن ارائه مرجع مفیدی برای صنعت بانکداری سنتی جهت یافتن جایگاه خود، مقابله با چالشها و درک فرصتهای فناوریهای نوین فینتک و رگتک است. با تحلیل عمیق تاثیر فینتک و رگتک بر صنعت بانکداری سنتی، میتوان روند توسعه مالی را بهتر درک و راهنماییهای استراتژیک را جهت توسعه آینده صنعت بانکداری سنتی ارائه کرد.
مبانی نظری اثر ظهور فینتک و رگتک بر شبکه بانکی
در اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی، سیستمهای پرداخت الکترونیکی که اساس سیستمهای پرداخت امروزی و اینترنت هستند، به سرعت پیشرفت کردند و از پرداختهای داخلی و بینالمللی و جریانهای مالی عمده پشتیبانی کردند. توسعه پُررونق فناوری مالی تأثیر عمیقی بر صنعت بانکداری سنتی گذاشته است، از نظر مدل کسبوکار، ظهور مدلهای نوآورانه مانند وامدهی آنلاین، تامین مالی زنجیره تامین و بانکداری باز، منجر به گزارش بیشتر به بانکداری آنلاین و هوشمند شده است. تجربه مشتری از خدمات بانکها به طور قابل توجهی با خدمات هوشمند مشتری، توصیههای شخصی و پرداخت تلفن همراه بهبود یافته و سازوکار الکترونیکی و رایانش ابری منجر به کاهش هزینهها و افزایش کارایی شده است. بانکهای سنتی همواره با چالشهایی مانند فرسایش سهم بازار، افزایش ریسکهای عملیاتی و امنیت اطلاعات و تغییرات در چشمانداز رقابتی ناشی از رقابت فرامرزی مواجه هستند و با افزایش رقابتپذیری و پایداری خود از طریق تحول دیجیتال، مدیریت و تعدیلهای استراتژیک بر حل چالشهای یاد شده فائق آمدهاند. فینتک (Fintech) به استارتآپ و شرکتهای نوپایی اطلاق میشود که به کمک فناوریهای جدید و با استفاده از اینترنت، تمامی خدمات و مسائل مربوط به حوزههای مالی را در عین حفظ امنیت و کیفیت خدمات، با سرعت و شفافیت بیشتر و هزینه کمتر انجام میدهند. شواهد تجربی نشان میدهد فینتک، بانکها را قادر میسازد تا مدل کسبوکار خود را از مدل کسبوکار سنتی به مدلهای متحول شده در فناوری تغییر دهند، فناوریهایی مانند تجزیه و تحلیل دادههای کلان، هوش مصنوعی (AI)، یادگیری ماشین (ML)، رایانش ابری (CC)، بلاکچین، تامین مالی جمعی و مانند آن در حال تغییر نحوه عملکرد بانکها در زمان حاضر هستند. تجزیه و تحلیل دقیق چالشها، فرصتها و ریسکهای بالقوه فینتک به ذینفعان کمک میکند تا این نوآوری را بهبود و تقویت بخشند. علاوه بر این، مسیرهای بیشتری برای تحقیقات آینده جهت بررسی حوزههای ناشناخته در فینتک ایجاد خواهد شد. چنین تحولاتی این پتانسیل را دارد که بر رفتار، محصولات، شیوههای صنعت مالی، کانالهای تحویل و پاسخهای قانونی احتمالی به تغییرات در هر یک از موارد فوق تأثیر بگذارد. با توجه به اهمیت بانکها در سیستم مالی، درک ریسکها و فرصتهایی که فینتک برای بانکها ایجاد میکند و تأثیر آن بر کارکردهای اصلی واسطههای مالی و همچنین نقش آنها در اکوسیستمهای مدرن خدمات مالی امری ضروری است که در این گزارش به آن پرداخته خواهد شد.
مروری بر فناوریهای مالی
- تعریف و محدوده فینتک
فینتک اصطلاحی است که از ترکیب دو کلمه مالی (Financial) و فناوری (Technology) مشتق شده و به عنوان یک حوزه بینرشتهای که ترکیبی از امور مالی، مدیریت فناوری و نوآوری است، تعریف میشود و ارتباط فناوری مرتبط با اینترنت با فعالیتهای خدمات تجاری بخش مالی مانند تراکنشهای بانکی و وامدهی پول را توصیف میکند. فینتک همچنین رابطه بین فناوریهایی مانند محاسبات ابری و اینترنت همراه، با مشاغل خدمات مالی مانند وام، پرداخت، انتقال پول و سایر امور بانکی را توصیف میکند. همچنین، هیات ثبات مالی (۲۰۱۹)، فینتک را یک فناوری در نظر میگیرد که نوآوری در خدمات مالی را امکانپذیر میکند و میتواند به مدلهای کسبوکار، برنامهها، فرآیندها یا محصولات جدید مرتبط با ارائه خدمات مالی منجر شود. در همین حال، در حالی که ذینفعان در مورد عناصر اصلی این اصطلاح توافق دارند، دامنه آن به وضوح تعریف نشده و در این زمینه نظرات متفاوتی وجود دارد، مبنی بر اینکه فقط شرکتهای مالی نوظهور مبتنی بر فناوری میتوانند فینتک نامیده شوند و یا حتی اپراتورها را تنها در صورتی میتوان فینتک نامید که محصول یا خدمات مبتنی بر فناوری جدید معرفی کنند.
- نوآوری فناوری در فینتک
توسعه فینتک برای تغییر چشمانداز مالی به نوآوریهای کلیدی فناوری، مانند محاسبات ابری و کلان داده، متکی است. رایانش ابری، مؤسسات مالی را با قدرت محاسباتی و قدرت ذخیرهسازی توانمند میسازد و به آنها کمک میکند تا منابع را به طور انعطافپذیر مستقر کنند و منجر به کاهش هزینهها و افزایش کارایی شوند و مقیاسپذیری کسبوکار را بهبود بخشند. علاوه بر این، جمعآوری دادههای کلان، ذخیره و تجزیه و تحلیل مقادیر عظیمی از دادههای مالی را برای پشتیبانی از بازاریابی دقیق و مدیریت ریسک، مانند بهینهسازی تصمیمات وامدهی امکانپذیر میسازد. همچنین بلاکچین با ویژگیهای غیرمتمرکز خود، شفافیت و امنیت تراکنشها را در پرداختهای برونمرزی و سایر زمینهها بهبود میبخشد و هزینهها را کاهش و کارایی را افزایش میدهد. هوش مصنوعی نیز به طور گسترده در خدمات مشتری، ارزیابی ریسک و تصمیمگیری سرمایهگذاری برای بهبود کارایی و علمی بودن خدمات استفاده میشود.
در ادامه نوشتار به ابعاد مختلف تاثیر فینتک بر بخش بانکداری سنتی بیشتر پرداخته خواهد شد.
تاثیر فینتک بر بخش بانکداری سنتی
- نوآوری در مدلهای کسب و کار
فینتک با ظهور مدلهای وامدهی آنلاین، بانکداری سنتی را به فعالیت آنلاین و هوشمندانه ترغیب کرده است. بانکها از دادههای کلان و هوش مصنوعی برای ارزیابی دقیق اعتبار مشتریان و دستیابی به وامدهی سریع استفاده میکنند، مانند بانک"مین شنگ" که از الگوریتمهای هوشمند برای پیشبینی ریسکها و کاهش هزینهها و افزایش کارایی استفاده میکند. همچنین تامین مالی زنجیره تامین با کمک فینتک متحول شده است، به صورتی که ارزیابی ریسک بانکها را با تجزیه و تحلیل تراکنش دادهها، هدایت کسبوکار، تاثیرگذاری بر صنعت بانکداری و کاهش تمرکز ارائه میکند.
- بهبود خدمات به مشتریان
با ظهور فناوریهای نوینی همچون فینتک انتظار بر آن است که ارائه خدمات هوشمند به مشتریان و کارایی افزایش یابد. بهطور مثال، سیستم خدمات هوشمند بانک شانگهای با تجزیه و تحلیل دادههای مشتریان، توانایی سفارشیسازی محصولات و خدمات مالی را دارد (هودولا، ۲۰۲۴). بنابراین طبق تحولات جدید صنعت خدمات بانکی، انتظار بر آن است که رضایت و وفاداری مشتری و فرصتهای تجاری افزایش قابل توجهی یابد. از سوی دیگر، محبوبیت پرداخت موبایلی، عادات پرداخت مشتریان را تغییر داده است، از اینرو بانکهای سنتی برای گسترش این نوع از پرداختها، همکاری با شرکتهای فناوری را برای پیشبرد محصولات، گسترش کانالهای خدمات، کنترل ریسکها، کاهش هزینهها و بهبود کارایی افزایش خواهند داد.
- بهینهسازی هزینه و کارایی
یکی از ویژگیهای فناوریهای مالی این است که میتواند وظایف معمول را به طور خودکار انجام دهد. خدمات فینتک میتوانند با کاهش کارهای دستی و زمانبر مانند وارد کردن دادهها یا پردازش تراکنشها، عملیات را سادهتر کنند. خودکارسازی وظایف میتواند سرعت فرآیندها را افزایش دهد، احتمال اشتباهات انسانی را کاهش دهد و در زمان و منابع صرفهجویی کند تا گروهها بتوانند روی سایر وظایف با اولویت بالا تمرکز کنند و این منجر به افزایش کارایی نهایی خواهد شد. با رشد و گسترش موسسات فینتک در جهان، رقابت شدیدی در میان آنها ایجاد میشود و برای موفقیت به بهینهسازی هزینهها روی میآورند. فینتکها میتوانند با اتخاذ نوآوریهای تکنولوژیکی، سادهسازی عملیات، پیروی از مقررات و ایجاد مدلهای تجاری جدید، هزینهها را کاهش داده و سود را افزایش دهند.
ریسکها و چالشهای توسعه فینتک
از جمله چالشهایی که فینتک به همراه دارد میتوان به امنیت دادهها و حفاظت از حریم خصوصی، چالشهای رعایت مقررات اشاره کرد.
- امنیت دادهها و حفاظت از حریم خصوصی
اگرچه توسعه شدید فناوری مالی سیستم خدمات و مدل کسب و کار صنعت بانکداری را بسیار غنی کرده است، اما امنیت دادهها و چالشهای حفاظت از حریم خصوصی بیسابقهای را نیز به همراه داشته است. با کاربرد گسترده رایانش ابری، دادههای کلان، هوش مصنوعی و سایر فناوریهای مدرن در بخش مالی، میزان دادههای جمعآوریشده توسط موسسات مالی از افراد و کسبوکارها به طور چشمگیری افزایش یافته است، که این دادههای جمعآوری شده از اطلاعات حسابهای سنتی و سوابق تراکنشها گرفته تا دادههای چند بُعدی مانند رفتار آنلاین کاربران و اطلاعات شبکههای اجتماعی را شامل میشود. لازم به ذکر است که انباشت و استفاده در مقیاس بزرگ از این دادهها، سطح خدمات مالی هوشمند را بهبود میبخشد. همچنین خطر دسترسی غیرقانونی یا نشت دادهها را افزایش میدهد که نه تنها به امنیت اموال و حریم خصوصی مشتریان لطمه جدی وارد میکند، بلکه به اعتبار موسسات مالی لطمه میزند و حتی منجر به مشکلات امنیتی مالی گستردهتر میشود.
وجود این مشکلات نشان میدهد که موسسات مالی نیاز به تقویت مستمر اقدامات حفاظت از امنیت دادهها در سطوح فنی و مدیریتی دارند. این شامل تقویت کنترلهای دسترسی و پردازش دادههای داخلی، بهبود کاربرد فناوری رمزگذاری دادهها، و اجرای ممیزیهای منظم امنیت دادهها و آموزش کارکنان است (لیو و همکاران، ۲۰۲۴). با افزایش آگاهی از حفاظت از حریم خصوصی دادهها و قوانین و مقررات سختگیرانه حفاظت از دادهها، بانکها و شرکتهای فینتک نیز با چالش انطباق با قوانین و مقررات مختلف جهانی روبرو هستند که نه تنها مؤسسات مالی را ملزم میکند تا الزامات قانونی چندین کشور را هنگام ارائه خدمات فرامرزی در نظر بگیرند، بلکه آنها را ملزم میکند تا عناصر داده در جهت حفاظت از حریم خصوصی هنگام طراحی و راهاندازی محصولات یا خدمات مالی جدید در نظر بگیرند.
چالشهای رعایت مقررات
با کاربرد گسترده بلاکچین، هوش مصنوعی، دادههای کلان و سایر فناوریها، مرزهای خدمات مالی همچنان در حال گسترش است. این فعالیتهای نوآورانه اغلب از چارچوب نظارت مالی سنتی عبور میکنند و چالشهای بیسابقهای را برای تنظیمکنندگان مالی (Financial Regulator) ایجاد میکنند که چگونه به طور مؤثر نظارت کنند، ثبات سیستم مالی را تضمین نمایند و از حقوق و منافع مصرفکنندگان محافظت کنند. ماهیت فرامرزی فینتک و سرعت نوآوری، نهادهای نظارتی را ملزم میکند که نه تنها درک خود را از فعالیتهای مالی نوظهور و قابلیتهای نظارتی تقویت کنند، بلکه ابزارها و روشهای نظارتی را برای انطباق با توسعه فینتک بهروز نمایند. برای بانکها و شرکتهای فینتک که با عدم قطعیت و پیچیدگی محیط نظارتی مواجه هستند، ایجاد یک سیستم انطباق مقرراتی انعطافپذیر ضروری است. موسسات مالی و بانکها باید فعالیتهای خود را با تغییرات در سیاستهای نظارتی وفق دهند تا از قانونی بودن و انطباق فعالیتها و محصولات و خدمات نوآورانه خود اطمینان حاصل کند. این امر نه تنها مستلزم داشتن درک عمیق و انطباق دقیق با قوانین و مقررات موجود است، بلکه آنها را به حفظ درجه بالایی از حساسیت و آیندهنگری نسبت به تغییرات بالقوه نظارتی به منظور تنظیم به موقع استراتژیها برای جلوگیری از خطرات بالقوه ملزم میکند.
روندهای آینده در فناوری مالی
- گسترش خدمات مالی هوشمند
آینده فناوری مالی بر هوش مصنوعی، تحلیل داده و نوآوریهای حوزه بلاکچین تمرکز دارد، به طوری که هوش مصنوعی منجر به ارتقای تکنولوژی خدمات مالی خواهد شد. مشاوران سرمایهگذاری هوشمند از الگوریتمهایی برای ارائه سرمایهگذاری شخصی و تخصیص دارایی بر اساس ریسک و وضعیت مالی مشتریان استفاده میکنند و حجم عظیمی از دادهها از طریق یادگیری ماشینی برای بهبود دقت، مورد استفاده قرار میگیرد.
بلاکچین به عنوان نسل جدیدی از فناوری مالی هوشمند که در حال افزایش است، در پرداختهای فرامرزی برای بهبود کارایی و کاهش هزینهها، تضمین امنیت مالی زنجیره تامین و تنظیم توسعه مقررات استفاده میشود. بلاکچین، مشکلات تأمین مالی شرکتهای کوچک و متوسط را حل میکند و فرآیند و ساختار تراکنشهای مالی را متحول میکند. هوش مصنوعی به طور گسترده در خدمات مشتری، ارزیابی و تصمیمگیری برای بهبود کارایی استفاده میشود. فینتک مبتنی بر دادههای کلان برای تشویق محصولات مالی شخصیسازیشده بانک استفاده خواهد شد. از سوی دیگر، بانکهای سنتی جهت یادگیری برای برآورده کردن نیازهای متنوع خود و تعامل با مشتری به روشها و محصولات نوآورانه خدمات مالی نیاز خواهند داشت.
- تقویت مقررات مالی
توسعه فینتک به تغییراتی در سیاستهای نظارتی منجر شده است، به طوری که اداره کل نظارت مالی سندی را برای تنظیم اعمال مالی فینتک، مانند تامین مالی زنجیره تامین و مقررات منحصر به دادهها و کنترل ریسک، صادر کرده است. تنظیمکنندههای جهانی برای تحقیق و توسعه مدلها و استانداردهای تطبیقی جهت جلوگیری از خطرات فرامرزی با یکدیگر همکاری میکنند. هنگامی که نوآوری در بانکهای سنتی ایجاد شود، تمرکز بر انطباق و کنترل ریسک به وجود خواهد آمد و چارچوبی جامع ایجاد خواهند کرد که توسط هیاتمدیره رهبری میشود و با هماهنگی بخشهای تخصصی، کنترل داخلی و حسابرسی قوی، کنترل ریسکهای تجاری و اطمینان از سلامت مالی انجام خواهد شد. همچنین باید به مواردی همچون بازسازی سیستم، استفاده از فناوری برای غربالگری دقیق ریسک اعتباری، پاسخ به تنوع سرمایهگذاری و تحول استراتژیک، نقدینگی و سیستمهای کنترل ریسک، انطباق با نوآوری کسب و کار فینتک، تثبیت نظم عملیاتی و اعتبار بازار و حمایت از توسعه پایدار و تعادل حوزه مالی توجه کرد (چن، ۲۰۲۵).
نتیجهگیری و پیشنهاد
فینتک و رگتک عمیقا صنعت بانکداری سنتی را تغییر داده و فرصتهایی را برای تغییر و نوآوری به ارمغان آورده است. از نظر مدل کسبوکار، وامدهی آنلاین، تأمین مالی زنجیره تأمین و بانکداری باز ظهور کردهاند که تحول بانکداری آنلاین و سناریوهای خدمات را گسترش دهند. تجربه مشتری با خدمات هوشمند، پرداخت تلفن همراه برای رفع نیازهای متنوع و افزایش سهولت پرداخت ارتقا یافته است. مزایای بانکداری آنلاین تا به امروز بیشتر از خطرات آن بوده و سازماندهی بهتر دادهها، توانسته منجر به برآورد و سنجش بهتر ریسک اعتباری وامگیرندگان شود و در نتیجه موسسات مالی را قادر میسازد، محصولاتی که با مشخصات ریسک مصرفکننده هماهنگی بیشتری دارد را ارائه دهند. با این حال، فناوری مالی باعث شده است که بانکهای سنتی با خطر از دست دادن سهم بازار و مشتریان مواجه شوند و ورود فناوری، خطرات عملیاتی و امنیت اطلاعات را به همراه داشته باشد و تشدید رقابت فرامرزی الگوی بازار را تغییر داده و بر تجارت به شکل سنتی فشار وارد کرده و منجر به تغییر سهم آن شده است. ولی با این حال بانکهای سنتی به چالش تحول دیجیتال برای انطباق با بازار، افزایش رقابتپذیری و برآورده کردن خواستههای مشتریان برای خدمات آنلاین پاسخ مثبت دادهاند. شرکتهای نوآوری فناوری و فینتک دست به دست هم دادهاند تا فناوریهای پیشرفتهای مانند کلان داده را معرفی کنند و مدلها و خدمات جدید کسبوکار را به صورت مکمل توسعه دهند و از نظر استراتژی مدیریت، فرآیندهای خود را بهینه کنند، کسب و کار خود را تنظیم کرده و مدیریت ریسک را تقویت کنند تا قدرت توسعه پایدار خود را افزایش دهند. هوش مصنوعی، کلان داده و بلاکچین منجر به توسعه خدمات مالی هوشمند، دقیق و ایمن خواهد شد. به طور کلی، فینتک و بانکداری سنتی در هم تنیده شده و در حال توسعه هستند. بانکهای سنتی باید برای پذیرش فینتک، تسریع دیجیتالیسازی، تعمیق همکاریهای فنی، بهینهسازی استراتژیهای مدیریت، انطباق با روند توسعه، حرکت پیوسته در تغییرات بازار مالی، دستیابی به جهشهای جدید در توسعه پایدار، شکلدهی به اکولوژی جدید صنعت مالی و الگوی آینده، برآورده کردن نیازهای مالی متنوع اقتصاد و جامعه و تقویت سیستم جدید، ابتکار عمل انجام دهند.
انقلاب فینتک فرصتها و چالشهای مهمی را برای صنعت بانکداری به ویژه در امور مالی پایدار ارائه میکند. ادغام فینتک میتواند بانکها را قادر سازد تا محصولات و خدمات مالی پایدارتری ایجاد کنند و در عین حال سرمایهگذاری در پروژههای پایدار را نیز هدایت و در دستیابی به اهداف پایدار مشارکت کنند. با این حال، خطراتی مانند تهدیدات امنیت سایبری، نگرانیهای مربوط به حریم خصوصی دادهها، نظارت محدود، دسترسی محدود به سرمایه و خطر تشدید نابرابریها نیز با انقلاب فینتک مرتبط است. آینده بانکداری پایدار به این بستگی دارد که چگونه بانکها و شرکتهای فینتک از این ریسکها و فرصتها عبور کنند. برای به حداکثر رساندن پتانسیل فینتک برای تامین مالی پایدار، شرکتها باید امنیت سایبری، حریم خصوصی دادهها و رعایت مقررات را در اولویت قرار دهند. همچنین صرفنظر از وضعیت اجتماعی اقتصادی یا سواد تکنولوژی آنها باید اطمینان حاصل کنند که محصولات و خدمات آنها برای همه قابل دسترس است. به طور خلاصه، انقلاب فینتک میتواند به طور بالقوه تأثیر اجتماعی و اقتصادی مثبتی را در صنعت بانکداری ایجاد کند و یک سیستم مالی پایدارتر و عادلانهتر برای آینده فراهم کند. با این حال، این امر مستلزم همکاری بین بانکها، شرکتهای فینتک، تنظیمکنندگان مالی و سایر ذینفعان است تا اطمینان حاصل شود که نوآوری به طور مسئولانه و پایدار به کار گرفته شود.
نظر شما