کریم بیات - عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس: در ماه‌های اخیر، مدیریت بازار ارز با دشواری‌های متعددی روبه‌رو شده است. یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار، چالش‌های سیاسی و منطقه‌ای است که نه ‌تنها در کشور ما، بلکه در هر کشور دیگری نیز می‌تواند بر ثبات بازار ارز اثر بگذارد. اما آنچه در کشور ما این اثرگذاری را تشدید می‌کند، محدودیت‌های اقتصادی و تحریم‌هایی است که بر جریان عرضه و تقاضای ارز تأثیر مستقیم دارد.

هرگاه چالش‌های سیاسی بروز کند، جامعه به سمت رفتارهای محافظه‌کارانه‌تر حرکت می‌کند که یکی از این رفتارها افزایش تقاضا برای ارز و طلا است، زیرا مردم نگران کاهش ارزش سرمایه‌هایشان هستند. این افزایش تقاضا موجب رشد قیمت ارز می‌شود و در نتیجه، مدیریت بازار ارز دشوارتر می‌شود. در چنین شرایطی، بانک مرکزی یا باید ارز بیشتری به بازار تزریق کند و یا در تخصیص منابع ارزی محدودش، اولویت‌بندی‌های جدیدی اتخاذ کند. از سوی دیگر، برخی واردکنندگان نیز به دلیل پیش‌بینی افزایش نرخ ارز، از عرضه آن خودداری می‌کنند و همین مسئله موجب افزایش بیشتر قیمت می‌شود.

یکی از راهکارهایی که برای مدیریت بهتر بازار ارز مطرح شده، استفاده از سامانه ارز توافقی است. این سامانه با هدف نزدیک‌تر کردن نرخ ارز به مکانیزم عرضه و تقاضا طراحی شده است. در اقتصاد، هرچه به تعادل طبیعی بازار نزدیک‌تر شویم، نظام ارزی شفاف‌تر و کارآمدتر خواهد بود. کشورهایی که در مدیریت ارز موفق عمل کرده‌اند، همین مسیر را طی کرده‌اند.

با این ‌حال، گذار از نظام چندنرخی به نظام تک‌نرخی نیازمند مدیریت حساب‌شده است. تجربه‌های قبلی نشان داده است که اگر این انتقال بدون آمادگی کافی صورت گیرد، ممکن است مجدداً نرخ‌های متعدد در بازار ایجاد شود. برای موفقیت در این مسیر، ابتدا باید زیرساخت‌های لازم از جمله تأمین ذخایر ارزی مناسب و حل‌وفصل مسائل بین‌المللی همچون FATF فراهم شود. اگر این موارد رعایت نشود، ممکن است مجدداً شاهد افزایش نرخ ارز و شکل‌گیری رانت باشیم. برای جلوگیری از این وضعیت، دولت باید برنامه‌ای داشته باشد تا در صورت افزایش نرخ ارز، بتواند تعادل را به بازار بازگرداند.

با توجه به تجربه‌های گذشته، نسبت به موفقیت کامل این سیاست‌ها چندان خوش‌بین نیستم. اگر روند فعلی ادامه یابد، همچنان ممکن است دولت مجبور شود مجدداً نرخ مشخصی را تعیین کند و تفاوت نرخ بازار آزاد با نرخ رسمی افزایش یابد. در صورتی ‌که این تفاوت از حد معقول فراتر رود، انگیزه صادرکنندگان برای عرضه ارز کاهش یافته و واردکنندگان نیز در صف‌های طولانی برای دریافت ارز ارزان‌تر قرار می‌گیرند. این روند نه ‌تنها تعادل بازار را برهم می‌زند، بلکه موجب ایجاد رانت و فساد خواهد شد.

اگر بتوانیم سیاست‌های ارزی را به‌ گونه‌ای تنظیم کنیم که نرخ‌ها به ‌تدریج به تعادل برسند و بازار بتواند خود را تنظیم کند، آنگاه می‌توان گفت که یک تحول مهم در مدیریت ارز کشور رخ داده است. اما در حال حاضر، با توجه به چالش‌های موجود، رسیدن به این نقطه چندان آسان نخواهد بود. به‌ طور کلی، سیاست‌های ارزی نیاز به نظارت دقیق و واکنش سریع دارند. امیدواریم که با اتخاذ تصمیمات صحیح و برنامه‌ریزی مناسب، بتوانیم به سمت ایجاد یک بازار ارزی شفاف، متعادل و پایدار حرکت کنیم.